‘Willen’ versus ‘nodig hebben’
26/02/2024
Hoe komt het zielsverlangen weer aan het licht?
door Mieke Bouma
Waarom willen we eigenlijk dingen die we niet nodig hebben?
Dit vroeg ik me af hardop toen ik in de trein een groep jonge meiden zag met zakken vol nieuw gekochte kleding.
‘Dopamine…’ zei mijn reisgenoot.
Tja, de aankoop van een nieuw kledingstuk maakt dopamine vrij en geeft een gevoel van genot. Dus kunnen we eraan verslaafd raken. Net zoals bij veel likes op een Instagram Post, of na sport, seks, drank of drugs.
Maar dopamine verdwijnt weer, dus zoeken we weer naar nieuwe dopamine triggers. Eigenlijk bestaat onze hele consumptiemaatschappij bij de gratie van dopamine.
En nee, we hebben die nieuwe kleren, die likes, die roes, die zonvakantie natuurlijk niet echt nodig, maar het is wel lekker. Vooral voor ons ego. We hebben er vreselijk veel zin in, maar of het bijdraagt aan zingeving is maar de vraag. En daar precies kun je je karakters in je verhaal op laten struikelen…
Het is een belangrijke les die ik ooit leerde van een van mijn eerste schrijfdocenten: ‘Hanteer altijd de regel Want versus Need’: Maak het contrast tussen wat jouw personage ambieert (waar hij naar streeft, voor vecht, denkt nodig te hebben) en waar hij ten diepste behoefte aan heeft, zo groot mogelijk. Creëer dan een stevig breekpunt waarin dat besef mogelijk doordringt.
Hoe groter dat conflict, hoe beter het verhaal.
Rolex
Een personage wil bijvoorbeeld een Rolex om indruk te maken op zijn vrienden, maar wat dit personage ‘eigenlijk’ nodig heeft is liefde of erkenning. Hij denkt gelukkig te worden met een Rolex, maar moet er nog achter komen dat dat een dikke, vette illusie is. Dat besef is de diepere laag, waar je je karakter naar toe wilt manoeuvreren. Zo creëer je conflict. Aan ieder streven ligt een diepere behoefte ten grondslag ligt.
Dik, dikker, dikst
‘Willen’ en ‘streven’ maken in onze wereld de dienst uit. We willen instant happiness, streven naar succes, roem en rijkdom verwerven, nog meer likes op social media, geld verdienen, en daarvan getuigen, we streven ernaar huizen, auto’s, stukken land te bezitten. Meer, meer, meer, dik, dikker, dikst, ikke, ikke, ikke.
Maar het streven naar geluk, welvaart en succes maakt van alles een strijd. Als we veroverd hebben wat we willen, moeten we vervolgens hard vechten voor het behoud ervan, controleren of er niets gek mee gebeurt of willen we weer iets nieuws.
Daarnaast vechten we tegen ziektes, drugs, politieke tegenstanders, criminaliteit, vluchtelingenstromen, we dammen rivieren in, verwoesten akkers en vervolgens vechten we weer tegen klimaatveranderingen.
Door al dat vechten en al dat streven zitten we nu met de gebakken peren. We hebben te maken met een wereldwijde crisis van het ego, een crisis van het streven.
En intussen…60% van de mensheid ervaart – as we speak – een gevoel van zinloosheid. Omdat we niet leren hoe we kunnen luisteren naar de zachte stem van het echte verlangen, naar dat wat werkelijk betekenisvol is.
Succession
In de succesvolle serie Succession zie je het conflict tussen want en need heel goed terug: de kinderen Roy willen de macht over het miljoenenbedrijf Waystar maar hebben eigenlijk – ten diepste – behoefte aan de liefde en erkenning van hun vader, die hen dat niet geeft. Het einde van de serie toont de gedesillusioneerde kinderen. Ze hebben niet gekregen waar ze zo voor gevochten hebben maar ook niet gekregen waar ze heimelijk naar verlangden (de liefde van hun vader). De vraag is of ze nog zullen ontdekken wat hen werkelijk gelukkig maakt. We hopen stiekem dat ze erachter komen wat hen vervult, maar vrezen ook dat de macht een te grote aantrekkingskracht uitoefent.
Dit oude verhaal, wat we keer op keer vertellen in tal van variaties, heeft de wereld behoorlijk gevaarlijk gemaakt. We zijn buiten adem geraakt. Onze wezenlijke verlangens liggen bedolven onder al die uiterlijke overwinningen.
Maak het je protagonist zo moeilijk mogelijk
Mijn schrijfdocent van destijds voegde dan aan zijn les toe: Maak het je protagonist zo moeilijk mogelijk. Kinderen geef je ook niet alles wat ze maar willen. Je probeert ze sterk te maken door ze niet gelijk te geven waar ze om zeuren maar hen te geven wat ze nodig hebben. Ga zo ook met je personages om. Laat je personages verdwalen, door het ijs zakken, breng ze tot wanhoop, bezorg ze een stevige crisis, laat ze lessen leren zodat ze erachter komen waar hun meest wezenlijk ‘need’ zit. Alleen zo komt het zielsverlangen aan het licht.
Wat je wezen wil
Wij als storytellers kunnen met onze narratieve aanpak, doordringen tot dit besef. Laten we verhalen vertellen over waar het blinde streven ons steeds weer gevangenzet en dat er altijd een crisis nodig is om weer contact te krijgen met wat ons wezenlijk drijft en ‘zin’ geeft.