Over de actualiteit van de heldenmythe
27/07/2022
Wat leert ons de heldenmythe in tijden van verwarring?
We leven in een tijd van grote crises. Een duidelijk signaal dat we ons in een wezenlijke transitie bevinden van de gehele sociale orde. Tevens een tijd van verwarring, van onzekerheid. Kan de heldencyclus in deze tijden een richtsnoer zijn?
Heel lang zijn we sterk gericht geweest op de maakbaarheid van onze wereld: doelgericht en altijd op zoek naar bevestiging en erkenning buiten onszelf. Gefocust op groei, macht, materie en expansie. We ontwikkelden machines en technieken die ten koste zijn gegaan van de biosfeer. We hebben een economisch stelsel gecreëerd dat de aarde uitput. We wilden excelleren, groeien en ons onderscheiden. Deze op de buitenwereld gerichte attitude heeft ons veel gekost en heeft op vele fronten crises en polariteiten veroorzaakt. Nu groeit de bezorgdheid over hoe het nu verder moet met de wereld. Er is sprake van een vluchtelingencrisis, een ecologische crisis, een toenemende verschraling in de zorg, toenemende dakloosheid, opflakkerend racisme, een epidemie aan depressie en psychische problemen, een groeiende ongelijkheid in inkomen en kansen en ga zo maar even door. En als gevolg daarvan is er verzet en woede. Mensen voelen zich in de steek gelaten. Al die crises zijn het directe gevolg van die obsessieve gerichtheid op de buitenwereld, op het willen controleren en beheersen van het leven, en daarmee hebben we onszelf in de voet geschoten.
God is dood
De heldencyclus in onze tijd vraagt iets anders dan die in de tijd van de oude Grieken of in andere meer stabiele perioden uit de geschiedenis. De problemen zijn fundamenteel anders. Het individu is de weg kwijtgeraakt omdat we – om met Nietzsche te spreken – ‘de goden hebben doodverklaard’, waarmee ook de richtinggevende grote verhalen die ons ooit houvast gaven, verdwenen zijn. Het moderne individu weet niet meer waar hij zich op dient te richten of wat zijn bestemming is, en al helemaal niet waarom hij op aarde is. Oude mysteriën hebben hun kracht verloren, hun symbolen spreken onze moderne psyche niet meer zo aan. De westerse wetenschap is inmiddels een nuchter, op feiten gebaseerd kennissysteem, afgedaald uit de hemel naar de aarde. Besloten gemeenschappen van vroeger tijden, met stammen en volken en verschillende godsdiensten, bestaan nauwelijks meer. Het verband is zoek.
Nieuw verhaal
Er is een transformatie nodig van de gehele sociale orde. We hebben een nieuw groot verhaal nodig. Een aansprekend narratief dat ons beelden verschaft van een liefdevolle, verbindende, scheppende kracht die in aanwezig is in alles wat leeft en ons doet beseffen dat wij allen verbonden zijn. De nieuwe mythe die we zouden moeten creëren is er een die de hele planeet betreft, die heel persoonlijk is en waar tegelijkertijd vele stemmen in doorklinken. Een verhaal over Moeder Aarde als geheel, met alles en iedereen erop, voorbij de economische belangen, voorbij het nationalisme en dogmatisme, maar met de unieke bijdrage van vitale individuen.
Juist in deze tijd kunnen we van Campbell leren dat we als moderne helden onze binnenwereld zouden moeten onderzoeken om erachter te komen wat ons werkelijk bezielt, wat het betekent om mens te zijn in deze verwarrende tijden en wat we vanuit ons diepste zelf kunnen bijdragen aan een betere wereld. We snakken ernaar de moderniteit weer een diepere zin te geven, we verlangen naar verbondenheid. Daarom zullen we ons potentieel moeten aanboren om het ten dienste stellen van de planeet als geheel.
Eén lied
Deze transformatie gaat niet zonder slag of stoot en zal wellicht pijnlijk zijn; oude denkbeelden zullen desintegreren. Wat belangrijk is in dit proces is te beseffen dat plaatselijke omstandigheden, zoals ras, tradities, welvaart of levensomstandigheden, verschillen, maar wel allemaal wijzen naar dezelfde verlossing. De waarheid is één, kunnen we in de Veda’s, de oude heilige hindoeïstische geschriften, lezen. Slechts één lied klinkt door in al die verschillende stemmen van het menselijk koor. Mens worden betekent de gelaatstrekken van God leren herkennen in alle prachtige variaties van het menselijk gezicht.
Als moderne helden zullen we gehoor moeten geven aan de oproep die ons eraan herinnert dat we allemaal op onze eigen unieke manier iets bijzonders hebben bij te dragen aan het welzijn van de planeet en dat we allemaal verbonden zijn. We kunnen en mogen niet wachten tot de wereld om ons heen zover is.
‘Leef als ware de dag aangebroken’, scheef Nietzsche. Het is niet de maatschappij of de politiek die ons moet verlossen; wij moeten de wereld verlossen. Ieder van ons neemt deel aan deze opperste beproeving, ieder draagt het kruis van de verlossing, niet alleen tijdens grote overwinningen, maar vooral in de stilten van onze persoonlijke wanhoop. Het gaat erom het leven met al zijn zorgen en pijn te omarmen, erin te verblijven en het tegelijkertijd als een belangstellende toeschouwer waar te nemen.
Geboren worden, je unieke bestemming vinden, verdwalen, jezelf opnieuw uitvinden, draken verslaan en uiteindelijk de wereld verrijken met je oogst, dat is waar we allemaal mee te maken hebben. Niet alleen het betekeniszoekende individu, maar ook groepen, organisaties, landen, volken.
De mens is immers de wereld in het klein en de wereld is een mens in het groot.
(grotendeels) uit: De kleine Campbell – Mieke Bouma
Terug