Koester je eigen kleine apotheosemomentjes
03/04/2024
Laat je raken
-door Mieke Bouma
Ik was een jaar of tien toen ik tijdens het Paasontbijt tegen mijn moeder zei: ‘Het kan helemaal niet dat Jezus uit zijn is graf opgestaan, dat is heus niet echt gebeurd!’ Ik meen me te herinneren dat ze daar nog iets probeerde tegenin te brengen, maar zonder succes.
Ik was weliswaar onder de indruk van dat magistrale dood-en-wederopstandingsverhaal, vooral omdat tijdens het Paasontbijt ook altijd de Mattheus Passion door de kamer klonk, maar ik voelde ergens dat het verhaal een symbolische vertaling moest zijn van iets veel ‘diepers’. Ik had nog daar niet de juiste woorden voor, maar nu, vele jaren later, realiseer ik me dat ik toen al gefascineerd was door het verschil tussen de verbeelde werkelijkheid en de werkelijkheid zelf (en dat die verbeelde werkelijkheid vaak veel indrukwekkender is).
Betekenisdragers
Inmiddels heb ik er wel woorden voor gevonden. Wil je naar het ‘numineuze’ verwijzen, dan moet je symbolen en metaforen gebruiken om uitdrukking te geven aan dat wat niet te beschrijven valt, omdat het onstoffelijk en goddelijk is. (In het Latijn betekent numen: ‘knikje van het hoofd’ van een god. Dat knikje van het hoofd van een god, geeft zijn wil, kracht of bekrachtiging aan.)
Wat er in mythen, verhalen en kunstuitingen wordt opgevoerd is niet per se ‘echt gebeurd’, maar brengt ons via de verbeelding in contact met die tijdloze wijsheid die diep in elk van ons aanwezig is en die tegelijk universeel is. Joseph Campbell zegt… (ik parafraseer): ‘Neem de mythe nooit letterlijk. Want de mythe brengt ons – net als alle grote kunst – via symbolen in aanraking met het mysterie, met het transcendente.’
Apotheose
Nog even terug naar dat kruisiging/opstandingsverhaal van Jezus (en overigens ook de Hemelvaart). Verhaaltechnisch een grandioos hoogtepunt. Een apotheose, een schitterend sluitstuk, waarin alles samenkomt. Het verhaal gaat niet letterlijk over een kruisiging en een opstanding (hoewel er misschien wel ooit zoiets heeft plaatsgevonden), maar verwijst naar een oeroud principe, namelijk de eeuwige cyclus van het leven. Het is een construct om ons iets duidelijk te maken. Niet voor niets vindt Pasen in de lente plaats. Het vertelt ons dat na de winter het leven weer terugkeert, dat al die tijd in de diepste duisternis het nieuwe leven al bezig was zich klaar te maken voor de wedergeboorte. Het verwijst ook naar andere mythen, zoals de mythe Persephone, Dionysos, of die over Isis en Osiris en als je goed oplet, zie je dezelfde motieven ook terug in een romantic comedy of een dramaserie. De held(in) moet sterven aan het oude (kleine) zelf en wordt herboren als een krachtiger wijzer wezen.
afbeelding Mai Flesseman
Dood en wederopstanding
Het opstandingsverhaal is daarmee een verhaal over transformatie en nodigt uit om oude manieren van denken en handelen los te laten en je open te stellen voor iets nieuws. Weg met oude gewoonten, belemmerende gedachten en emoties die je niet langer dienen, bereid je voor op het nieuwe. Het is de fase van Dood en Wederopstanding in heldenreis, stap 11, en dat is een thema dat in allerlei mythologieën en religieuze tradities terugkomt. Het is het hoogtepunt van de hele reis, het moment van de ultieme beproeving, de finale test, de confrontatie met de dood. De apotheose die zorgt voor een emotionele zuivering, bij de hoofdpersoon zelf, maar ook bij de ontvanger, het publiek. We zijn getuige van een moment waarop de hoofdpersoon ontstijgt aan het ego dat hem klein hield.
Transformatie
Overigens is de apotheose niet alleen voorbehouden aan helden en oeroude mythen. Het zijn ook de talloze kleine momenten van transformatie die ons dagelijks leven verrijken en verdiepen. Elke keer dat we ontroerd raken door een mooi stuk muziek, als we geraakt worden door een scène in een film, als we liefhebben of rouwen, ervaren we een kleine apotheose – een moment van sterven aan het oude zelf en opstaan als een vernieuwde versie van onszelf. We halen opgelucht adem, drogen onze tranen en bezien de wereld plotseling heel anders. Het is dat wat Aristoteles de ‘Catharsis’ noemt.
Koester daarom je eigen apotheosemomenten en zoek ze op. De wereld is al pragmatisch genoeg. Luister naar mooie muziek, bezoek theater- en dansvoorstellingen, lees gedichten, laaf je aan mooie verhalen. Ze vormen de brandstof voor persoonlijke groei. Laat je raken!
Terug