Ik ben niet mijn verhaal
25/12/2022
Er zijn veel dingen in het leven waar ik geen invloed op heb. Het nieuws bijvoorbeeld, de oorlog in Oekraïne, het weer, de files op de snelwegen, het uur waarop het donker wordt, een regenbui… Maar ik heb wel invloed op het verhaal wat ik daarover vertel. Wat ik ervan vind, hoe ik me ertoe verhoud. Zo heb ik ook invloed op het verhaal over mezelf, hoe ik naar mijn leven, mijn jeugd kijk, hoe ik de toekomst zie en wat ik over mezelf en de wereld vertel aan anderen. Daar ligt mijn vrijheid.
Valse mythe
Vaak zitten we vast in een verhaal dat geen recht doet aan wie we in wezen zijn. Het verhaal wat onszelf vertellen kan ons behoorlijk dwars zitten en ons beperken. Het houdt ons op de plaats en het doet ons vergeten wat we eigenlijk zouden willen. Het klopt vaak niet echt. Het houdt ons klein, maakt ons onnodig ijdel, houdt ons vast in een blind geloof of gehecht aan bepaalde zekerheden
Een verhaal kan sowieso zomaar veranderen. Door een wending van het lot kan het verhaal tragisch worden, of heldhaftig. Het kan een doemscenario worden (alles gaat naar de kloten), een utopisch sprookje (liefde overwint), een complottheorie (Het klopt niet wat ze zeggen) een nihilistische tragedie (het heeft allemaal geen zin), een avontuurlijke reis (ik laat me verrassen), een idealistische queeste (Ik ga voor de goede zaak), een lachwekkende komedie (ik zie maar niet dat ik steeds weer in dezelfde valkuil stap), een absurdistische film (Het wordt vreemder en vreemder) en nog veel meer. Het verhaal wat we onszelf op dit moment vertellen is daarom altijd een voorlopig verhaal en daarmee een valse mythe die ons vastzet in beperkt bewustzijn.
Waarom vertellen we onszelf verhalen die ons beperken?
Verhalen vertellen we om orde te brengen in de chaos, we leggen zo verbanden. ‘Zo zit het, zo zit de wereld in elkaar en zo zit ik in elkaar.’ Met verhalen verbinden we oorzaak en gevolg en op die manier geven ze ons houvast. We ontlenen er zekerheid aan. Totdat we ons realiseren dat het verhaal tekortschiet. Dan raken we in de war, moeten we onszelf opnieuw uitvinden, of geven we de schuld aan anderen. Want als het verhaal niet meer klopt, vertoont ons wereldbeeld scheurtjes. Dan moeten we een nieuw verhaal verzinnen, een verhaal dat beter klopt bij de omstandigheden.
Dus de verhalen die we vertellen zijn altijd geconstrueerde mythes?
Altijd. Maar er is een geruststellende gedachte en die is dat je het verhaal altijd kunt rescripten, redigeren. Je kunt er een plotwending in aanbrengen. ‘Het is nooit te laat voor een gelukkige jeugd’, zei Willem de Ridder ooit (Hij overleed vlak na het schrijven van deze blog. God hebbe zijn ziel). En zo is het. Er is altijd een keuze in hoe jij je verhoudt tot de wereld en wat zich voordoet.
Is dat niet lastig om je verhaal te re-scripten?
Ja, zeker. Vooral omdat we ons helemaal hebben geïdentificeerd met het verhaal en het hoofdkarakter, de rol die we spelen. We ontlenen onze identiteit aan het werk dat we doen, onze afkomst, onze naam. We denken: ‘dit ben ik toch!’ Intussen worden lastige, emotionele scènes vaak opnieuw afgespeeld op het scherm in ons brein. Sommige dingen kunnen we niet loslaten en worden imprints. Andere scènes worden gewist of diep weggestopt, omdat ze moeilijk in het script passen. Het gevaarlijkste van deze mythes, deze halve waarheden, is dat het self-fulfilling prophecies worden, en daarmee creëren we onze toekomst. En krijgen we wat we altijd al hadden.
Hoe herschrijf ik mijn verhaal?
- Uitzoomen en dé-identificatie
Kijk naar je verhaal alsof het materiaal is voor een script, dramaturgisch materiaal. Zoom uit… Je haalt het uit je rugzakje tevoorschijn en probeert er met een zo fris mogelijke blik naar te kijken, bij voorkeur samen met iemand. Betrap jezelf op uitspraken over hoe het ‘altijd’ gaat. Zo van: ‘Ik ben nu eenmaal…’ of ‘Ik doe altijd…’ ‘Ik weet zeker dat…’
Wat zijn dat voor aannames? Kloppen ze wel? Waar baseer je je overtuigingen op? Hoe zijn deze gevormd? Ga eens terug naar je kindertijd en probeer te zoeken naar de ervaringen die jou hebben gevoed en bepaald. Wat heeft impact op je leven gehad? Wat is het onderliggende verhaal? Hoe heeft het je gevormd? Wat vertellen de gebeurtenissen?
- Trek je overtuigingen in twijfel
Wij houden van vastigheid en houden graag controle. ‘Zo zit het!’ Maar met overtuigingen moet je altijd uitkijken, want ze bepalen in hoge mate hoe je leven zich ontvouwt. Wat denk je zeker te weten? Over jezelf, je relaties, je werk, je gezondheid, de wereld? Onderzoek je overtuigingen en kijk eens of je ze in twijfel kunt trekken. Probeer ook eens door de ogen van een ander te kijken. Bijvoorbeeld iemand die heel anders over de dingen denkt dan jij. Wie ben je als je aan je overtuigingen vasthoudt? En wie ben je als je die loslaat? Hoe voelt dat?
- Wees mild voor jezelf
Het is normaal om je een beetje ontmoedigd te voelen als je je realiseert hoe lang je jezelf al een voorlopig en niet kloppend verhaal vertelt. Maar weet dat je niet alleen bent. Heb compassie met jezelf over hoe je verhaal tot stand is gekomen. De meeste mensen bedenken de verhalen om begrijpelijke redenen: de behoefte om erbij te horen, te overleven, loyaal te zijn aan de opvoeders of een gevoel van controle en overzicht te houden.
- Creëer beelden
Denk na over al je talenten, kwaliteiten, je voorkeuren, je passies en neem ze serieus. Droom over hoe jij je talenten in de wereld zou kunnen inzetten. Door alle omstandigheden in je leven, heb je bepaalde kwaliteiten ontwikkeld. Of je ze nu leuk vindt of niet (daadkracht, controle, voorzichtigheid, zorgvuldigheid, perfectionisme), deze kwaliteiten hebben je tot dusver geholpen. Ze hebben je vindingrijker, verantwoordelijker, empathischer of flexibeler gemaakt. Deze positieve punten, of ze nu groot of klein zijn, horen ook in jouw verhaal. Maar daarnaast zijn er ook talenten die je onvoldoende inzet. Juist dat wat jou blij maakt, daar zit de wereld op te wachten. Doe wat jou met de meeste vreugde vervult. Je verrijkt jezelf én de wereld ermee.
- Laat het oude verhaal achter je
Maak korte metten met wat je niet langer dient. Stop met dat wat je weerhoudt te worden wie je in wezen bent. Kappen met het gedrag dat belemmerend is voor jouw nieuwe verhaal. Kill your inner critic. Verslavingen, oude overtuigingen, belemmerende gedachten, veroordelingen. Ze zijn niet meer nodig.
- Het is veilig om verder te gaan
Nu je je verhaal besloten hebt los te laten kan jou dat met angst vervullen. Misschien zelfs schaamte. Want wie ben je zonder het bekende verhaal, je oude identiteit? Accepteer en vertrouw erop dat het volkomen veilig is om verder te gaan op je eigen pad. En dat het nieuwe verhaal zich – al lopend op dat pad – ontvouwt.
(c) MIEKE BOUMA
Terug