Hoe het komt dat we in een chaostijd leven en waarom we het ritme van de dans met die draak van onzekerheid zo moeilijk vinden
30/06/2023
-Door Mischa Verheijden
Met mythen en verhalen over omgaan met een crisis vat Mieke Bouma in Leren dansen met de Draak perfect de tijdgeest, omdat juist in de huidige chaotische crisistijd veel mensen het gevoel hebben hun betekenis te zijn verloren. Daarom is er in deze tijd van onzekerheid en chaos bovenal behoefte aan een nieuw groot verhaal. Een positief verhaal dat ons inspireert, ons stimuleert en ons bindt. Wellicht is de weg naar dat nieuwe verhaal makkelijker te begaan als we beseffen dat de chaos waarin we vandaag vastlopen ook ‘maar’ een verhaal is.
We zijn op een punt gekomen waarop onze natuur, economie en samenleving gigantisch onder druk staan. Ook heel veel mensen lijden hieronder. Alles zegt dat de duurzaamheid van al die systemen haar grens heeft bereikt en hier en daar zelfs al is overschreden. En toch draait de wereld door, omdat de algemene teneur al decennialang is: er is geen alternatief.
En dit ondanks het feit dat de Club van Rome in 1972 duidelijk maakte dat er grenzen aan de groei zijn en dat als we niets doen rond 2040 tot 2050 onze beschaving zoals we die nu kennen, zal ophouden te bestaan. Ondanks dat apocalyptisch beeld is van het temmen van de ongebreidelde groei nog maar weinig terechtgekomen.
Van maatstaf tot standaard
Hoe dat komt, zet economisch antropoloog Jason Hickel nauwgezet uiteen in zijn boek Minder is meer. Een deel van dat verhaal gaat terug op het binnenlands nationaal product (bnp). In de vroege jaren dertig van de vorige eeuw tijdens de Grote Depressie brak de financiële crisis de economieën van de Verenigde Staten en West-Europa. Om dat nooit meer mee te maken vroeg het Amerikaanse Congres de jonge econoom Simon Kuznets een boekhoudkundig systeem te ontwikkelen dat de monetaire waarde van alle goederen en diensten die de VS jaarlijks produceren in kaart brengt. Zo zou men een beter zicht krijgen op hoe de economie functioneert en kon men tijdig ingrijpen als het mis begon te lopen. Kuznets ontwikkelde een maatstaf: het bruto binnenlands product (bbp).
Het bbp was geen perfecte maatstaf, zei Kuznets zelf, omdat het enkel kijkt naar de geldwaarde van economische activiteiten en geen rekening houdt met het feit of die activiteit nuttig of destructief is. Als je een boom kapt om met het hout bijvoorbeeld een stoel te maken, verhoogt dat het bbp. Als meer mensen door vervuiling in het ziekenhuis belanden, gaat het bbp omhoog. Laat staan dat men toen al dacht aan verlies van biodiversiteit en klimaatopwarming. Kuznets benadrukte dan ook dat we het bruto binnenlands product nooit en te nimmer mogen gebruiken als een standaard om de economische vooruitgang te meten.
Net dat is wat wel gebeurde. In 1944 beslisten wereldleiders tijdens de Bretton-Woods-conferentie dat het bbp de hoofdindicator voor economische vooruitgang zou worden. Onder het mom om de levens van mensen te verbeteren werd het als maatstaf voor economische activiteit bedoelde bbp een standaard voor het meten van economische groei. En werd bbp-groei een doel op zich. En dat is het – ondanks de waarschuwing van Simon Kuznets en alle chaos en crises – vandaag de dag nog altijd.
Ontgeestelijkt en ontzield
Een nog veel vroeger verhaal dat ten grondslag ligt aan de chaos waarin we vandaag verkeren en dat maakt dat we het zo moeilijk vinden om met die draak van onzekerheid te dansen, is het Achtste Concilie van Constantinopel in 869. Tijdens deze kerkvergadering werd beslist dat de mens alleen uit een lichaam en een ziel bestaat. De geest werd geschrapt. Hierdoor gingen de oude esoterische kennis – die we vandaag nog al te vaak als zweverig afdoen – en de betekenisvolle mythen en verhalen verloren. En toen de mens zich in de loop van de eeuwen na Constantinopel steeds meer op de materie ging richten, begon men zich af te vragen wat de ziel eigenlijk is? De mens is een scheppend schepsel dat zichzelf in de loop van zijn leven een eigen vorm kan geven, stelde de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche. Je herkent de maakbaarheid van de mens in zijn gedachtegang. Ons denken was in zijn ogen dan ook lichamelijk. De ziel was volgens hem een kleinigheid aan het menselijk lichaam die gemist kon worden. Zo werd de mens teruggebracht van een lichaam, ziel en geest naar alleen maar een lichaam.
Daar staan we dan: zielloos zonder betekenis en met de geest uit de fles gaan we richting de afgrond. Meer dan een voorspelling dat we gedoemd zijn, is het rapport van de Club van Rome een oproep om het tij te keren. Het leven draait namelijk niet alleen om materiële rijkdom. Wat telt is de ‘kwaliteit van het bestaan’. Op zoek naar evenwicht vinden wij dat de tijd nu een nieuw verhaal nodig heeft. In vruchtbare aarde, met de juiste hoeveelheid zonlicht en water, kan een zaadje snel groeien. Zo kan ook een samenleving tot bloei komen als er een ondergrond is van betrokkenheid en een besef van wederzijdse afhankelijkheid. Die ondergrond wil Re-story zijn. Samen kunnen wij het tij keren, als we de toekomst als een gezamenlijke onderneming zien.
Referenties
Jason Hickel, Minder is meer, hoe degrowth de wereld zal redden, 2021, Epo Uitgeverij
Hans Stolp, Rudolf Steiner, stichter van een nieuwe cultuur, 2020, Ankhhermes, Uitgeverij
Re-story is een erkende coöperatieve vennootschap die de toekomst als een gezamenlijke onderneming ziet. Met verhalen van denkers met inspirerende ideeën en doeners met richtinggevende initiatieven tonen ze dat het wél anders kan. Daarnaast is Re-story ook een community, een beweging. Omdat we het niet alleen moeten en hoeven te kunnen, maar elkaar keihard nodig hebben. Samen kunnen we het tij keren.
Meer over Re-story
Terug