De magie van het onderbewuste: een ode aan David Lynch
18/01/2025
“Life is very, very complicated, and so films should be allowed to be too.”
We snapten er niets van, maar het blies ons omver. Het was op 8 april 1990 toen de eerste aflevering van Twin Peaks op de televisie verscheen. Voor cinefielen van mijn generatie, waren de afleveringen van Twin Peaks life-changing, een televisie-ervaring van jewelste.
Absurd en onheilspellend
Ik weet het nog goed. We keken de serie op een klein kleurentelevisietoestelletje, die in een hoek van ons huis stond. Hoe dieper we die eerste aflevering ingezogen werden, hoe dichter we naar dat toestelletje toekropen en we in die absurde, en ook onheilspellende werkelijkheid wilden verdwijnen. Zoiets hadden we nog nooit op televisie gezien.
Lynch werkte voor de serie samen met scenarioschrijver Mark Frost en mengde elementen van mysterie, soap, surrealisme en het bovennatuurlijke op een manier die nieuw was. De centrale plot – de moord op de jonge Laura Palmer in het kleine stadje Twin Peaks – leek dan weliswaar een standaard whodunit, maar bleek al snel diepere, raadselachtige lagen te bevatten. De gelaagde karakters, droomachtige sequenties en de voortdurende spanning tussen het alledaagse en het surrealistische en absurde… hielden ons in de greep. De kijkcijfers waren al snel torenhoog.
Cultserie
In mijn vriendengroep groeide de serie uit tot een cultserie, tussen de afleveringen door bespraken we de plotlijnen. We genoten van de mix aan genres, de visuele stijl en de unieke personages. Agent Cooper en the Log Lady waren iconisch, we citeerden uit de serie op feestjes
.
“I carry a log, yes. Is it funny to you? It is not to me. Behind all things are reasons. Reasons can even explain the absurd.
Do we have the time to learn the reasons behind human beings’ varied behavior? I think not. Some take the time. Are they called detectives? Watch, and see what life teaches.”
-Loglady
Betekenis
We speculeerden over betekenissen in de complexe en verwarrende verhaallijnen. Het surrealisme resoneerde bij ons als oud-hippies die altijd al geïnteresseerd waren in geestverruiming, en daarom maakte de serie een onuitwisbare indruk, plaveide de weg voor een nieuwe manier van kijken.
“A lot of times, I don’t know the meaning of the idea — and it drives me crazy. I should know the meaning of the ideas, and I think about them. And I tell the story about my first feature Eraserhead, I did not know what things meant to me. And in that particular film, I started reading the Bible. And I’m reading the Bible going along. And suddenly, there was a sentence [in the Bible]. And I said, ‘Forget it. That’s this thing.” (DL)
Lynch verkende in zijn beeldtaal het onderbewuste, maakt gebruik van dromerige beelden en mixte het gewone met het absurde.
Voorbeeld is waarin Lynch het griezelige wereldbeeld in de opening van Blue Velvet (1986) filmde: in een Amerikaans stadje van gazons en witte hekken krijgt een vader een hartaanval, waarna de camera abrupt onder de grond duikt en in een oorverdovend knisperende insectenoorlog belandt.
De jonge Kyle Maclachlan vindt een afgesneden oor, wat hem naar de lugubere onderwereld van de lachgas snuivende griezel Frank voert – een glansrol van Dennis Hopper – die de masochistische Isabella Rossellini foltert. Het is een wereld van irrationele impulsen, gespeend van zekerheid of logica.
Lynch’ werk toont een complexe visie op onze menselijke aard en hij is duidelijk gefascineerd door de dualiteit van het leven—de spanning tussen goed en kwaad, licht en duisternis. Op subtiele maar krachtige manier in zijn films en series toont hij die dubbelheid. Wat hij de hele tijd duidelijk maakt: onze menselijke natuur kan zowel vreugdevol en sereen zowel als duister en verontrustend zijn.
Donkere onderbuik
‘It’s a strange world, isn’t it?’
Een van zijn bekendste uitspraken die dit idee samenvat, (ook uit Blue Velvet), waar hij de donkere onderbuik van een schijnbaar perfecte buitenwijk blootlegt. Het contrast tussen het idyllische en het afschuwelijke laat volgens Lynch zien dat er altijd een verborgen wereld schuilgaat onder het oppervlak.
Mensen worden gedreven door onbewuste verlangens en angsten, met verborgen dimensies die we niet altijd begrijpen.
Lynch zag het onderbewuste als een krachtig, mysterieus deel van ons menszijn, en zijn werk suggereert dat we onszelf pas echt kunnen begrijpen als we die verborgen lagen durven te verkennen.
Daarnaast laat hij in zijn verhalen zien dat zowel goed als kwaad deel uitmaken van de filmervaring. Zonder oordeel, maar eerder nieuwsgierig toont hij het leven vol tegenstrijdigheden en onzekerheden. Mensen zijn zowel beangstigend als prachtig.
Ook was er zijn fascinatie voor identiteit en zelfverlies: In Lost Highway (1997 verkent hij het thema identiteit, herinneringen en parallelle werelden door middel van een circulair verhaal.
Ook gebruikte hij soundscapes om zijn verhalen te vertellen met geluiden die voor hem net zo belangrijk waren voor de sfeer als de beelden zelf. –
“Films are 50 percent visual and 50 percent sound. Sometimes sound even overplays the visual.”
We herinneren ons vooral de spirituele Lynch, die buitengewoon gefascineerd was door transcendente meditatie, waarmee hij hoopte dieper te kunnen duiken in de wereld van het mysterie en zo dichter te komen bij het onderbewuste. Zijn films roepen niet voor niets een mystieke of bijna religieuze ervaring op.
“The more the artist is able to know and experience, the more the art is enriched.”
Zijn erfenis
Zijn werk zal mij en velen blijven inspireren door zijn ongrijpbare maar diep emotionele en visueel verbluffende universums.
Misschien is zijn werk een metafoor voor het leven zelf—vol verwarring, schoonheid en onopgeloste mysteries.
You R.I.P., David. Thank you!
-Mieke Bouma – januari ’25
Terug